📚 पायथेगोरसचा संक्षिप्त इतिहास 📚 ✍

पायथेगोरस कोठे व कधी जन्मला 🙊याची माहिती उपलब्ध नाही. त्याचा जन्म (ख्रि. पू. ५८० ते ५६८) चे दरम्यान झाला असावा. इ. स. २०० चे सुमारास प्लिनी होऊन गेला. तो लिहितो की पायथेगोरस अभ्यासासाठी बॅबिलोनिआत गेला होता. काही लोकांचे म्हणणे असे आहे की तो भारतात येऊन गेला. ज्या प्रमेयाबरोबर त्याचे नाव जोडलेले आहे, त्या भूमितीतील प्रमेयाची माहिती चीन, इजिप्त व भारत या देशांतील त्या वेळच्या लोकांना होती. त्याने कदाचित काटकोन त्रिकोणातील कर्णाच्या वर्गाबद्दलचे प्रमेय सिद्ध केले असेल. तो ख्रि. पू. ५०० मध्ये मरण पावला.

पायथंगोरसचे ग्रंथ

पायथंगोरसचे गणितावरील कोणतेही ग्रंथ आज 👎 उपलब्ध नाहीत. त्याचे संबंधाने काहीच माहिती मिळत नाही. इजिप्तमधील भूमितीप्रमाणे त्याने क्षेत्रफळाचाच विचार ज्यास्त केलेला दिसतो. या प्रमेयाची मूळ कल्पना त्याला इजिप्तमधून मिळाली असावी व हे प्रमेय त्याने कोणत्या रीतोने सिद्ध केले असावे, हे चर्चेचे विषय झाले आहेत.

विशेष महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे त्याने अगर त्याच्या अनुयायांनी वर्तुळावर आधारित एकही महत्त्वाचा सिद्धान्त प्रस्थापित केला नाही.

पायथेगोरसच्या अनुयायांनी, स्वतः लावलेले शोध स्वतःचे नावावर प्रसिद्ध न करता, ते त्याचे नावाने प्रसिद्ध केले. यामुळे, त्याने स्वतः काय केले व त्याच्या अनुयायांनी त्यात कोणतीभर घातली हे समजणे कठीण असल्यामुळे, त्या वेळची भूमिती, ही पायथेगोरिअन पंथाची भूमिती असे मानणे ज्यास्त उचित होईल.

पायथेगोरसचे प्रमेय

बरेचसे लेखक पायथेगोरसने या प्रमेयाची सिद्धता केली असे मानतात. परंतु हे सर्व लेखक त्याचे मृत्यूनंतर ५०० वर्षांनी हे सांगावयासाठी पुढे आले आहेत. तसेच हे प्रमेय त्याने सिद्ध केले या म्हणण्याला एका दंतकथेशिवाय दुसरा कोठलाही आधार नाही.

पायथेगोरसने अकलय संख्येचाही शोध लावला असे म्हणतात.

आता त्याचे तत्त्वज्ञानासंबंधाने इतर काही लेखक काय म्हणतात ते पाहू:👇

(१) जून १९५६ मध्ये, थिऑसॉफिस्ट या मासिकात श्री. जे. एल. डेव्हिज यांचा एक लेख (२५०० वर्षांपूर्वीचा पायथेगोरस आणि त्यानंतर) १८० ते १८६ या पृष्ठांवर प्रसिद्ध झाला आहे. त्यात ते लिहितात, "प्राचीन शास्त्रज्ञांमध्ये पायथेगोरसचे स्थान फार मोठे आहे. तो गाढा पंडित होता. त्याने एक शिक्षणसंस्था स्थापन केली, जी पुढे ध्येयवादी संस्थेची जनक बनली. त्याने पूर्वेकडे प्रवास केला. तो बरीच वर्षे इजिप्तमध्ये होता. तेथून त्याला बंदिवान म्हणून बॅबिलोनला नेण्यात आले. खाल्डियन व पर्शिअन खगोल शास्त्रवेत्त्यांबरोबर १२ वर्षे काढून तो भारतात आला. काही भारतीय पुस्तकांत यवनाचार्य या नावाने त्याचा उल्लेख आलेला आहे. बरीच वर्षे भारतात राहून, येथील ज्ञान त्याने मिळविले व मायदेशी परत गेल्यावर तेथे त्याने त्या ज्ञानाचा प्रसार केला."

(२) श्री. एच. पी. ब्लॅव्हॅटस्की सांगतात, “त्याने आपल्या तत्त्वज्ञानाचा पाया, बुद्धाच्या अध्यात्मविद्येच्या विवेचनावर आधारलेला असून, त्या वेळच्या त्याचे पंथातील लोकांना हे तत्वज्ञान समजले होते, त्या या बाबतीत, प्लेटो यांच्या तत्त्वज्ञानाचा अभ्यास करणाऱ्या संस्थेचे संस्थापक श्री. अमोनिअस यांचा आधारदेतात. प्लेटोप्रमाणे पायथेगोरसने आपले बरेचसे ज्ञान थॉय (हर्मस) यांच्या पुस्तकावरून मिळवले. या पुस्तकातील तत्त्वज्ञान हे भारतीय तत्त्वज्ञानासारखे आहे आणि त्यातील ज्ञानाचा संबंध ओरॅफस याच्या शिकवणुकीशी जोडण्यात येतो. प्रोक्लस म्हणतो ओरॅफस हा ग्रीसमध्ये भारतातून आला व तो मूळचा भारतीय होता. (यावेळी ख्रिच्छन धर्माचा उदयही झालेला नव्हता, ही गोष्ट येथे लक्षात ठेवावयास हवी).

गाणे व गाण्यातील सूर यांचा अन्योन्य संबंध असल्याचे पायथेगोरसला मान्य होते. गणितज्ञांनी, भूमिती, गणित आणि गायन यांचा अन्योन्य संबंध असल्याचे आता सिद्ध केले आहे.

आता ओरॅफसच्यातत्त्वज्ञानाबद्दल लोक काय म्हणतात ते पहा:

भारत सरकारच्या शिक्षण खात्याने पुरस्कृत केलेल्या, १९५२ मध्ये लंडन येथे छापलेल्या “पौर्वात्य आणि पाश्चिमात्य तत्त्वज्ञानाचा इतिहास या पुस्तकातील प्रस्तावना पृष्ठे २३-२४ मध्ये पुढील मजकूर आला आहे.

ओरॅफिक लोकांच्या तत्त्वज्ञानाचा मुख्य विषय मोक्ष अथवा मुक्ती हा असून, ही मुक्ती मानव देहाहून भिन्न अशा आत्म्याशी जोडलेली आहे. या कल्पनेचा उदय भारतात झाल्याचे श्री. झेलर मान्य करतो. तरी पण ही कल्पना ग्रीक लोकांनी पर्शिअन लोकांपासून घेतली असावी असे त्याचे म्हणणे आहे. अलीकडील संशोधनात, झरतुष्ट्र धर्मात मोक्षाची कल्पना ही आवश्यक असल्याचे दिसून येत नाही, आणि म्हणन ही कल्पना भारतातूनच ग्रीसमध्ये गेली असे म्हणणे गैरवाजवी होणार नाही. ह्याकल्पनेचा प्रभाव प्रत्यक्ष अगर अप्रत्यक्ष रीतीने त्या कालच्या ग्रीक पंथीयावर झाला असण्याचा संभव आहे.

त्या वेळच्या ग्रीक लोकांना ज्ञान मिळविण्याकरता पूर्वेकडे प्रवास करणे अगत्याचे वाटत होते. सोलोन आणि प्लेटो यांनी पूर्वेकडे प्रवास केल्याचे सर्वांना माहीत आहेच आणि म्हणून त्यांचे पूर्वी पायथेगोरस किंवा इतर तत्त्वज्ञांनी भारताला भेट दिली नसेलच असे म्हणता येत नाही, परंतु अशा त-हेची भेट झाल्याचे इतिहासात नमूद नाही. पायथेगोरसचे तत्त्वज्ञानात भारतीय तत्त्वज्ञानाची बीजे असल्याचे सर्वसाधारणपणे मानण्यात येते.

अरिस्टॉटल याने त्याचा शिष्य जो अलेक्झांडर यास भारतातील ज्ञान व चातुर्य यांची माहिती मिळवण्यास सांगितले होते. अलेक्झांडरच्या स्वारीपूर्वी भारतीय ज्ञानाची कीर्ती, ग्रीक लोकांचे कानी गेल्याचे या हकीगतीवरून स्पष्ट दिसते.

श्री. ए. ए. मॅक्डोनल यांनी आपल्या “संस्कृत वाङ्मयाचा इतिहास या पुस्तकात पुढील माहिती दिली आहे.👇

तत्वज्ञानविषयक वाङ्मयाचा विचार करताना असे दिसून येते की, भारतीय तत्त्वज्ञान आणि त्या वेळचे ग्रीक तत्त्वज्ञान यात खूपच साम्य आहे. ईश्वर आणि निर्मिलेली सृष्टी ही एकच आहेत, या बहुरूपी जगात सत्यता नाही वगैरे.

एम्फेडोक्लस म्हणतो:- जे पूर्वी अस्तित्वात नव्हते, त्याचा उदय नव्याने या विश्वात होणार नाही, एवढेच नव्हे तर विश्वात असलेली कोठलीही गोष्ट नाहीशी होणे शक्य नाही. भारतात सांख्यांनी पदार्थांच्या शाश्वतीबद्दल आणि त्यांच्या अविनाशी तत्त्वाबद्दल अगदी हेच विचार प्रगट केले आहेत.

ग्रीक दंतकथांवरून थेल्स, एम्फेडोक्लस, अनॅग्झागोरस, डेमॉक्रिटस वगैरे लोकांनी भारताला त्याच्या खास तत्त्वज्ञानाचा अभ्यास करण्याकरता भेटी दिल्याचे सांगण्यात येते आणि म्हणून पर्शियामधून भारतीय विचारांचा पगडा ग्रीक वाङ्मयावर होणे हे ऐतिहासिक दृष्ट्या शक्य आहे.

वर दाखविलेल्या गोष्टीत काहीही तथ्य असो एवढी गोष्ट मात्र खरी की भारतीय तत्त्वज्ञान आणि विज्ञान यांचेवर पायथेगोरस बराच अवलंबून असल्याचे स्पष्ट दिसते. ज्या ज्या म्हणून धार्मिक, तत्त्वज्ञानविषयक किंवा गणित विषयाच्या शिकवणुकीशी त्याचा संबंध जोडला जातो, ती सर्व शिकवण, भारतात ख्रि. पू. ६०० या काली ज्ञात होती. त्या सर्व शिकवणुकीचा प्रभाव त्या काली ग्रीक समाजात फार खोलवर पोचल्याचे दिसून येते. पुनर्जन्म; पंचमहाभूते; द्विदल धान्य खाणे निषिद्ध मानणे; धर्म व तत्त्वज्ञान यावर आधारलेले बंधुप्रेम; भूमितीत पायथेगोरसचे नावावर असलेले प्रमेय; त्याच्या अनुयायांनी तत्त्वज्ञानविषयक केलेले गूढ गहन तर्क, या सर्व गोष्टी प्राचीन भारतातील विचाराशी अगदी तंतोतंत जुळतात. पंरतु कदाचित् तो स्वतः भारतात न येता, त्याची व भारतीयांची गाठ पर्शिआत पडली असणे ज्यास्त शक्य आहे.